Kino ARMATA

Kino ARMATA është hapësirë publike në Prishtinë, Kosovë, që promovon kulturë alternative dhe dialog shoqëror.

Kontakti

Stafi

Kino ARMATA: Shtëpia që ndërtuan njerëzit / shkruar nga Alush Gashi në prill 2021

Ndërsa teli me gjemba dhe gardhi blu prej 3 metrash i ndërtuar në mënyrë të përsosur po hiqeshin në mesin e vitit 2017 nga lokacioni më qendror i Prishtinës, pak larg sheshit Zahir Pajaziti, një kompleks ndërtesash që nga qershori 1999 ishin sinonim i administratës së OKB-së dhe BE-së në Kosovë filloi disi të kishte kuptim (arkitektonik dhe hapësinor). Për banorët e Prishtinës që u shpërngulën në qytet pas luftës së Kosovës, këto ndërtesa kanë një histori më të shkurtër 20-vjeçare duke iu referuar kontributit ndërkombëtar në ndërtimin e shtetësisë së Kosovës. Por për të tjerët që kanë jetuar në Prishtinë para viteve 1990, grupi i strukturave prej betoni të epokës socialiste ka një konotacion shumë të ndryshëm.

Ndërtesat në këtë kompleks u ndërtuan gradualisht nga fundi i viteve 1960 deri në fillim të viteve 1980, duke marrë formën që kanë sot. Ky ishte një shtab famëkeq i Ushtrisë Jugosllave (dhe më vonë Ushtria Serbe, pas shpërbërjes së Jugosllavisë) dhe shumë kosovarë nuk kanë kujtime veçanërisht të bukura nga vizita e objekteve pasi u thirrën nga ushtria. Megjithatë, ata që frekuentuan një hapësirë të veçantë në këtë arkipelag prej betonikanë një ndjenjë krejtësisht të ndryshme për të.

Salla e kinemasë prej 300 ulësesh që sot strehon Kino ARMATA, qendra për kulturë alternative dhe dialog social, dikur quhej Shtëpia e Ushtrisë Popullore Jugosllave (në serbisht Dom Jugoslovenske Narodne Armije; Shtëpia e Armatës Popullore të Jugosllavisë) ku ushtarakët organizonin ngjarje kulturore për stafin e tyre, por edhe për publikun e gjerë.

Ky ishte një model organizativ që u aplikua në të gjithë ish-Jugosllavinë, pothuajse të gjitha qytetet e mëdha kishin një institucion të tillë. Shtëpia u përdor si një mjet propagande, duke shfaqur filma nga një program i kuruar me kujdes që përfshinte filma të Luftës së Dytë Botërore dhe filma jugosllavë të epokës së mëvonshme, duke lavdëruar partinë komuniste dhe ideologjinë e saj. Po ashtu u dha hapësirë dhe kulturës popullore përmes filmave të Bruce Lee ose filmave të Bud Spencer dhe Terence Hill, dyshja italiane që ishin një hit në vitet 1980. Salla kryesore përdorej dhe për ngjarje sociale si koncerte dhe 'net vallëzimi', ku njerëzit mund të takoheshin, shoqëroheshin dhe pretendonin se situata politike dhe sociale në Prishtinë dhe Kosovë është disi normale. Vitet 1990 ishin shumë afër dhe ngjarjet tragjike ishin gati të shpalosen. 

Me përkeqësimin e situatës politike, shqiptarët e Kosovës filluan të bojkotojnë dhe t'i rezistojnë aparatit shtetëror dhe institucioneve kulturore serbe. Në vitin 1988, Shtëpia e Ushtrisë Popullore Jugosllave mbylli dyert e saj për publikun e gjerë dhe vazhdoi operacionet për ngjarje të brendshme, si dhe shfaqje për grupet e organizuara të studentëve kryesisht serbë dhe grupe të tjera të interesit. Në vitet 1990 kompleksi dhe kinemaja ruheshin shumë dhe kishin humbur të gjithë hijeshinë e 20 viteve të mëparshme.

Lufta e Kosovës përfundoi në qershor të vitit 1999 dhe ushtria u shpërngul menjëherë, duke lënë një hapësirë krejtësisht të zbrazët pa asnjë pajisje apo materiale arkivore. Pjesa e brendshme socialiste e sallës së kinemasë dhe zyrat trekatëshe ngjitur me të, mbetën të paprekura. Administrata e OKB-së hyri brenda pak ditësh nga ardhja e tyre në Kosovë dhe e kishin zënë sallën së bashku me Misionin e BE-së për Sundimin e Ligjit deri në mesin e vitit 2017, kur ata zhvendosën stafin e tyre në periferi të Prishtinës dhe ia dorëzuan kompleksin qeverisë së Kosovës; gjatë pothuajse dy dekadave të pasluftës, ndërtesat dhe kinemaja u mbajtën përsëri jashtë kufijve publik.

Në vitin 2015, pas një iniciative të entuziastëve të kulturës në Prishtinë dhe vullnetit të autoriteteve të BE-së për të ecur përpara me projektin, u hartua një koncept dokument dhe një plan veprimi që përshkruan hapat për kthimin e kinemasë në publik dhe ngritjen e një qendre që do të pasuronte një skenën kulturore relativisht të varfër të Prishtinës. 

Kishte një konsensus paraprak që ndërtesa mund t'i transferohej në pronësi ose shfrytëzim komunës së Prishtinës, e cila nga ana e saj do ta operonte kinemanë për të mirën e qytetarëve të saj. Ky punim ka tentuar të përshkruajë dhe të propozojë zgjidhjen e sfidave ligjore, teknike si dhe programore të këtij procesi të transferimit pasi të zgjidhen të gjitha çështjet e nevojshme ligjore ndërmjet palëve të interesuara ndërkombëtare (OKB, BE) dhe komunës së Prishtinës. Disa nga mundësitë përfshinin mundësinë për zhvillimin e një kulture të qëndrueshme të filmit, rivitalizimin e hapësirës publike duke përfshirë mjedisin rrethues të ndërtesës, cilësinë dhe shumëllojshmërinë e programit filmik/kulturor duke përfshirë programe speciale për fëmijë dhe të rinj, krijimin e një qendre për zhvillimin e një rrjeti më të madh të ekspertëve të filmit, entuziastëve, shikuesve të kinemasë, festivaleve, etj., një pikë e re takimi për artistët vendas e madje edhe rajonalë të të gjitha profesioneve, si dhe një mesazh i rëndësishëm nga BE-ja për pronësinë e hapësirës publike nga qytetarët – dhe. kthimi i diçkaje që ishte jashtë kufijve për 20 vitet e fundit, pas gardheve me tela.

Natyrisht, ka pasur kërcënime të ndryshme, duke përfshirë mosmarrëveshjet politike në Kuvendin e Komunës së Prishtinës që mund të krijojnë vështirësi dhe vonesa të mundshme për transferim, qëndrim pasiv ndaj projektit, mungesë buxheti për koston aktuale dhe ndërhyrje politike. Në ngjarjen mediatike të organizuar për fillimin e studimit, kryetari i Prishtinës u zotua për mbështetje të plotë për themelimin e një institucioni të ri kulturor pasi autoritetet e BE-së të largohen nga objekti.

Pas tridhjetë vjetësh thuajse sot, Prishtinës iu rikthye kinemaja publike më 25 prill 2018. Kino ARMATA është institucion kulturor i drejtuar në mënyrë të pavarur me objektin kryesor në pronësi të shtetit (nën Ministrinë e Administratës Publike), që i është dhënë Komunës së Prishtinës. për përdorim, i menaxhuar nga fondacioni i pavarur që është përgjegjës për programin dhe operacionet. Kjo është një situatë unike në Kosovë ku autoritetet shtetërore, komuna dhe komuniteti lokal kanë bashkuar forcat për të krijuar një organ të pavarur kulturor. Është një model funksional ku burimet shtetërore dhe vendore ndihmojnë komunitetin kulturor në aspektin operativ dhe teknik, me të vetmin synim ofrimin e programimit të pavarur. Që nga fillimi, Kino ARMATA ka ofruar një program të rregullt publik duke përfshirë retrospektiva filmike të regjisorëve, aktorëve të rëndësishëm dhe tema me interes të veçantë, koncerte që promovojnë artistë alternativë dhe eksperimentalë vendas dhe ndërkombëtarë, biseda dhe debate për tema të ndryshme me interes publik, etj.

Si vend i shkëmbimit kulturor dhe dialogut social, në tre vjet të ekzistencës së saj Kino ARMATA është vendosur si qendra kryesore e kulturës alternative në Prishtinë dhe Kosovë. Ka krijuar një lidhje të fortë me komunitetin lokal, ka zhvilluar një sërë projektesh me organizata dhe profesionistë të tjerë që veprojnë në Kosovë (jo vetëm nga sektori i kulturës), si dhe ka stimuluar dhe ndihmuar artistë dhe entuziastë të kulturës (sidomos brezin e ri), duke shuar etjen e tyre për shprehje të reja artistike. Qëllimi kryesor i Kino ARMATA është të ngushtojë hendekun kulturor ndërmjet Kosovës dhe skenës ndërkombëtare duke shfaqur krijues të artit dhe punën e tyre, duke përfshirë audiencën tonë në një dialog kuptimplotë.

Emri ARMATA (ushtri në shqip) flet shumë për mënyrën se si kjo hapësirë publike komunikon me të kaluarën dhe të tashmen e saj, duke i hapur rrugën pozicionimit në Prishtinë, Kosovë dhe spektrin kulturor ballkanik në të ardhmen. Për themeluesit e tij, ky emër përfaqëson një bisedë të rëndësishme historike me një epokë që ka lënë gjurmë të pakthyeshme në ndërgjegjen tonë kolektive. Është gjithashtu një përpjekje për të ruajtur trashëgiminë asociative, të imponuar ose jo, dhe për të inkurajuar publikun e gjerë që të studiojë arsyet dhe rrjedhën pas zhvillimeve të caktuara shoqërore. Ndonjëherë, si në këtë rast, trashëgimia mund të evoluojë përmes interpretimit: brendësia e Kino ARMATA ka një ndjenjë socialiste, karriget e kinemasë janë blu të OKB-së, ndërsa programi publik që po angazhon komunitetin është një komponent i ri për këtë trashëgimi në zhvillim.

Në kohën kur hapësirat publike të Prishtinës dhe Kosovës janë nën sulme të paskrupullta nga grupet e interesit privat, kohezioni ndërmjet shtetit, komunës dhe komunitetit lokal pas projektit Kino ARMATA është një fije shprese për ndryshimin e qëndrimeve dhe perceptimeve tona për pronën publike. Në një klimë të tillë armiqësore, vendimet e mira ose të këqija merren në mënyrë impulsive, pa shumë studime paraprake për potencialet për zhvillim. Të gjitha ndërtesat ngjitur me Kino ARMATA aktualisht strehojnë ministritë e qeverisë së Kosovës; kishte indikacione se po të mos kishte ndërhyrë komuniteti aq shpejt sa në 2018-ën, salla e kinemasë do të ishte kthyer në zyra menjëherë pas dorëzimit të BE-shtetit. Këtë herë një ndërtesë e rëndësishme me një potencial të madh është shpëtuar nga ndërhyrja e shtetit nëpërmjet veprimit të drejtpërdrejtë dhe zhvillimit të një platforme publike të besueshme, por fatkeqësisht ky nuk është fati për shumë ndërtesa dhe hapësira të tjera publike që kanë ndërruar përdorim dhe pronësi sipas preferencave private. Në rastin e Kosovës, 'pushteti për popullin' nuk është aq një protestë kundër dominimit të klasës sunduese në shoqëri, sa është një thirrje për krijimin e një fronti të unifikuar të aktivistëve të komunitetit në një përpjekje për t'i dhënë zë dhe rëndësi 'pushtetit popullor'. Shembulli i Kino ARMATA-s dhe kauza prapa komunitetit mund të shërbejë si një argument i vlefshëm për 'uzurpimin' e hapësirave që dikur i përkisnin publikut.